Uciekając przed nożycami cenzora. Shahriar Mandanipour - "Irańska historia miłosna"

„Irańską historię miłosną” kupiłam dzięki okładce. Czasem to właśnie twarz, a nie obiecujące wnętrze jest tym, co może mnie omamić – oczywiście jeżeli chodzi o książki. Czy mnie rozczarowała? Bynajmniej! Jest dla mnie ogromnym zaskoczeniem, ciekawym eksperymentem i interesującą wycieczką do kraju, o którym lepiej jest czytać, niż w nim żyć.

Iran - kraj absurdów, nakazów, zakazów i bezwzględnego priorytetu religii. Kraj, gdzie kobiety stale muszą nosić chusty, a mężczyźni nie mogą się golić (upodabniają się tym do kobiet), ani nosić krawatów (bo niebezpiecznie wskazują kierunek na męskie genitalia). „Taniec” to słowo tabu. Nie ma prawa istnieć w irańskim słowniku, gdyż jest wulgarne, obsceniczne i kojarzy się arabskim tańcem brzucha. Jak zatem w irańskiej wersji nazwać film z Kevinem Costnerem „Tańczący z wilkami”, skoro nie znajdzie się w nim ani jednej niewiasty wykonującej zakazany taniec? Hmmm… Może coś wymyśli irański cenzor – ekspert od spraw zagrożenia moralności publicznej? Tyle tylko, że ów człowiek jest ślepy, a sceny opowiadają mu jeszcze inni cenzorzy… Jakież to dziwne i skomplikowane. A co z książkami? Tutaj włada ktoś, kto dzierży nożyczki. Pan Pietrowicz jest bezwzględny, wykreśla sporo i bardzo na zapas. Trzeba dbać o to, aby Irańczycy nie zostali skalani zachodnią zgnilizną. Tym bardziej kobiety – one są na to szczególnie podatne. Zresztą w ogóle podatne są na wiele grzechów. Właśnie dlatego nie można randkować, a gdy jednak randka się niechybnie zdarzy – delikwentka natychmiast kierowana jest na profilaktyczne badanie, czy zachowała swoje dziewictwo. Lepiej trzymać krótko, tak krótko – jak trwa dzieciństwo. Bo 9-letnia Iranka jest już oficjalnie kobietą i obowiązkowo musi ukrywać się za czarną chustą. Ale nie tylko ją szczelnie okrywa czerń - również wszelkie modelki w gazetach i katalogach mody (również ślubnej), sprowadzanych z zagranicy. Dużo i szeroko traktowane są pociągnięciami czarnego markera; ukryjmy wulgarnie obnażone ramiona i nogi! – niech dopełnią się wymogi stawiane przez Islam. 

Właśnie w takim świecie kwitnie miłość Dary i Sary. To nie jest związek w stylu zachodnim. To raczej relacja pełna tajemnic, niedopowiedzeń, metafor i szyfrów. Jak na ten przykład tajemne listy ukryte w treści bibliotecznych książek. Cóż za pomysłowość i lisie obejście religijnych zasad! Ale ta powieść, to nie tylko wątek miłosny. To raczej ciekawy dodatek do tego, czym raczy Shahriar Mandanipour. To coś więcej – opowieść o wielu odmianach miłości: trudnej, tajnej, zakazanej, zaszyfrowanej, pożądanej miłości, ale też o jej braku. O miłości do kina, o pragnieniu wolności i poszukiwaniu jej pośród wielu zakazów. A także o cenzurze. 

Autor bawi się nie tylko z czytelnikiem, ale i Panem Pietrowiczem – irańskim cenzorem, którego nożycom wciąż stara się umknąć. Czytelnik jest świadkiem i towarzyszem tych zmagań, obserwuje, jak pisarz lawiruje tekstem, o którym nie może dowiedzieć się smutny pan z biura do spraw cenzury. Prowadzi polemikę z cenzorem i bohaterami, a przy tym tych drugich traktuje jak marionetki – poruszani za sznurki muszą odegrać rolę w teatrze zakazanych scen.

A co wynika z tego ostatecznie? Ciekawy, pozornie surowy tekst dopiero powstającej i na bieżąco cyzelowanej powieści. Czytając „Irańską historię miłosną” wielokrotnie  miałam wrażenie, że oto siedzę z pisarzem przy wspólnym stole i jestem obserwatorem nie tylko dopiero rodzącej się powieści, ale i świadkiem umykania przed bezwzględnym cenzorem dbającym o irańską moralność. Okazuje się, że nawet  w świecie zakazów można znaleźć swoją wolność.

5/6
______________________
* Shahriar Mandanipour - "Irańska historia miłosna" (przekł, na podst. tłumaczenia z angielskiego - Maciej Świerkocki), wyd. WAB 2010